Nó chẳng thể nhìn ra điều này. Nó nói là nó đang mải tập trung vào một bài luận bàn về câu ‘mọi nơi, mọi lúc, bởi mọi người’ của thánh Vincent thành Lerins. Tôi càng thấy bực mình hơn bởi năng lực mà nó đã thể hiện ra vốn có thể làm tốt hơn những gì nó đang vùi đầu vào. Một thời gian sau, khi viết vở kịch hài ‘Griselda thiếu kiên nhẫn,’ có đôi lúc tôi cạn hứng hay cạn ý tưởng, và nó đã cho tôi nhiều gợi ý thực sự rất giá trị. Nhưng dù vậy tôi vẫn chẳng thể thuyết phục nó bỏ được triết học, và đành phải để mặc nó mà thôi.
Như tôi đã nói, suốt một thời gian dài, nó cứ đâm đầu vào những chủ đề mà tôi chẳng thể chấp nhận nổi. Nó cứ mãi nghiên cứu các tác giả về khoa học và siêu hình học, với hy vọng tìm ra hay tự tạo được cho mình một hòn đá phép thuật nghĩa là một hệ thống lý luận có thể áp dụng được trong mọi hoàn cảnh, thay vì cứ rối loạn đủ kiểu như mọi hệ thống đã có trước đây.
Nó vẫn cứ theo đuổi cái thứ vớ vẩn vô thực đó quá lâu đến nỗi tôi thấy bó tay với nó, và đành xem nó như một con ruồi bị lừa mắc dính vào một tờ giấy nhớp nháp những thứ thậm chí chẳng có nổi chút vị ngọt. Nhưng thật ngạc nhiên, khi cuối cùng nó tuyên bố với tôi rằng nó đã tìm thấy thứ mình muốn.
Tôi cho rằng nó chỉ bắt gặp được một thứ gì đó mới lạ mà thôi, và thật may thay khi nó nói với tôi ‘Đây, xem đây!’
Rồi bảo với tôi nó đã kết luận được rằng chẳng có một hệ thống lý luận nào có thể tương thích hoàn hảo với mọi vấn đề, cũng như chẳng ai có thể đồng ý với ông Giám mục Berkeley[38] được, và vì thế không thể đặt ra được một tiền đề căn bản hoàn toàn hiển nhiên. Nó thấy thật hài lòng với khám phá này như thể đã tìm được một hệ thống hoàn hảo nào đó vậy. Nó nói rằng tất cả những gì nó muốn là nhận biết được cách thức vận hành của vấn đề, nghĩa là liệu có thể có cái hệ thống như trên hay không, và nếu có thể thì hệ thống đó phải như thế nào. Rồi nó thấy đủ hài lòng một khi đã biết được rằng chẳng thể có một hệ thống hoàn toàn chắc chắn nào như thế cả.
Tôi chẳng rõ lắm về Giám mục Berkeley, nhưng rất biết ơn ông ta vì nhờ ông mà chúng ta tránh được cái thứ gọi là tiên đề căn bản hiển nhiên. Nhưng tôi e là tôi đã lỡ miệng nói gì đó hàm ý rằng sau những rắc rối cuối cùng nó đã đạt đến một kết luận mà những người nhạy bén vốn có thể hiểu được dù chẳng mất nhiều công sức.
Nó nói với tôi, ‘Đúng vậy, nhưng bẩm tính của con không nhạy bén. Một đứa trẻ với năng lực bình thường học đi trong một hoặc hai năm mà thậm chí chẳng nghĩ là nó đang học, còn một đứa thiếu những năng lực bình thường thì phải cắm cúi mà học chuyện đó, nhưng dù vậy vẫn tốt hơn là không học gì. Con rất buồn vì con không giỏi giang, nhưng những gì con đã làm là cơ hội duy nhất của con.’
Nó trông quá tội nghiệp khiến tôi thấy mình thật đáng trách khi nói ra những lời đó, và đáng trách hơn nữa khi tôi nghĩ về những gì nó đã được dạy dỗ, những thứ chắc chắn đã làm hao mòn năng lực suy nghĩ bình thường về vạn vật của nó. Ernest tiếp lời.
‘Bây giờ thì con đã hiểu ra tất cả. Những người như Towneley mới là những người duy nhất biết được những thứ đáng để biết, và tất nhiên con chẳng bao giờ được như vậy. Nhưng để có được những người như Towneley, thì phải có những kẻ thân trâu ngựa, những người mà kiến thức hợp lý đã bỏ qua họ và chỉ đến với những ai tự bản năng có thể áp dụng nó hài hòa như Towneley vậy. Con là một thân trâu ngựa, nhưng con thẳng thắn chấp nhận vị thế của mình, và không cố để trở thành một Towneley, với con chuyện này không thành vấn đề.’
Bởi thế, nó vẫn gắn chặt vào khoa học thay vì hướng theo văn chương như tôi mong muốn, nhưng từ đó trở đi nó chỉ giới hạn trong những chủ đề, mà theo như lời nó, có thể mở mang kiến thức. Sau vô vàn sầu muộn nhưng cuối cùng cũng đã thực sự đạt đến được một kết luận gốc rễ của tri thức, nên bây giờ nó yên tâm để theo đuổi kiến thức, và cứ mải miết hoài như vậy chứ chẳng bao giờ hướng chút gì qua lĩnh vực văn học thực sự.
Dù vậy, điều này vẫn đáng hứa hẹn, và có lẽ cũng đã thay đổi được một căn cố sai lầm trong nó, bởi từ đó, thỉnh thoảng nó cũng chú tâm đến những tác phẩm có thể gọi là mang tính văn học hơn là khoa học hay siêu hình học.
Chương 74
Khoảng sáu tháng sau khi mở hàng, cửa hiệu của Ernest đã đạt đến giới hạn đỉnh điểm thành công của nó. Nếu mọi chuyện chỉ phụ thuộc vào mình nó, có lẽ nó sẽ còn tiến nhanh không kém gì trước đây, và tôi cũng chắc như vậy. Nhưng tiếc thay, nó không phải là người duy nhất nắm hết mọi chuyện.
Một sáng nọ, Ernest ra ngoài giao dịch, để lại ở nhà cô vợ xinh đẹp và tỉnh táo như lệ thường. Nhưng lúc trở về, nó thấy cô đang ngồi trên chiếc ghế nơi phòng sau, mái tóc rũ rượi, khóc lóc đến nát lòng. Cô nói rằng có một người đàn ông giả vờ đến mua hàng rồi đe dọa cô để cướp hàng, cô đã phải đưa chúng cho hắn để khỏi bị hành hung, và việc này đã khiến cô hoảng loạn từ lúc đó đến giờ. Đó là những gì cô kể lại, nhưng những lời của cô quá rời rạc đến nỗi thật khó để xác định cô muốn nói gì. Ernest biết rằng cô đang mang thai, và nghĩ là cần phải làm gì đó nên đã định gọi bác sỹ đến nếu Ellen không van nài nó đừng làm.
Bất kỳ ai từng có kinh nghiệm sống với những người nghiện rượu hẳn chỉ cần thoáng qua cũng nhận ra ngay vấn đề thực sự là gì, nhưng chàng trai của tôi lại chẳng hay biết chút gì về chứng say rượu của một người nghiện rượu kinh niên vốn rất khác so với những người lâu lâu mới say một lần. Nó chưa bao giờ nghĩ rằng vợ mình có thể uống được rượu, dù thực sự cô luôn làm ầm lên để xin thêm chút bia, nhưng chưa bao giờ cô điên lên vì chuyện đó cả. Hệt như với thói nghiện rượu, nó cũng chẳng biết gì nhiều về chứng kích động rối loạn, nhưng nó luôn nghe người ta nói rằng khi sắp làm mẹ phụ nữ thường dễ khó chịu và thất thường, nên chẳng lấy làm ngạc nhiên gì mấy về việc này, và chỉ thấy được một điều rằng việc làm cha vừa thật thích thú vừa có những mặt rắc rối của nó.
Nhờ gặp được Ernest và cuộc sống hôn nhân, Ellen đã có sự đổi thay lớn trong cách sống, và thực sự nó đã giữ cô tránh xa lối sống cũ của mình. Nghiện rượu phần nhiều là một vấn đề về thói quen, mà thói quen lại phụ thuộc nhiều vào hoàn cảnh, như thế nghĩa là khi thay đổi hoàn toàn hoàn cảnh sống, đôi khi bạn có thể bỏ được thói nghiện rượu. Ellen đã định từ đây về sau sẽ giữ mình, và bởi chưa bao giờ cô sống được điều độ lâu đến thế, nên cô nghĩ rằng mình đã thoát khỏi chứng nghiện rồi. Có lẽ sẽ được như vậy nếu cô không gặp lại những người quen cũ. Nhưng khi sự mới mẻ ban đầu đã qua đi, và cô gặp lại những bạn cũ, thì môi trường quanh cô lại trở nên gần giống như trước, và chính bản thân cô cũng bắt đầu quay trở lại thành con người trước đây. Lúc đầu, cô chỉ nhấm nháp đủ ngà ngà và cố để không tái nghiện, nhưng rồi cố gắng của cô thành vô ích, cô sớm nản lòng, rồi đến giờ này, bận tâm của cô không phải là giữ mình đừng say mà là làm sao để uống rượu nặng nhưng không bị Ernest bắt gặp.
Những cơn say kích động của cô vẫn tiếp diễn, và cô cố làm sao để chồng vẫn nghĩ rằng việc đó là do cái thai. Cô càng suy sụp thì Ernest càng tận tâm chăm sóc cô hơn. Cuối cùng nó nhất quyết phải đưa cô đi gặp bác sỹ. Tất nhiên, chỉ cần lướt qua, bác sỹ cũng đã biết được chuyện gì đang diễn ra, nhưng lại không nói với Ernest, ngoại trừ vài lời ám chỉ mà nó không hiểu nổi. Thực sự, nó quá thẳng thắn, đến nỗi không thể nắm bắt được những lời bóng gió như vậy. Nó hy vọng rằng vợ nó sẽ sớm hồi phục sức khỏe ngay khi hết thời gian ở cữ, và chẳng nghĩ đến chuyện can thiệp gì cho đến tận lúc đó.
Thường thì tính khí của Ellen khá hơn vào buổi sáng cho đến lúc nào Ernest chưa rời khỏi nhà, nhưng một khi đã đi ra ngoài giao dịch, thường thì lúc trở về Ernest lại được cho biết là có kẻ nào đó đã tấn công vợ mình ngay khi nó vừa rời đi. Nhiều lần, Ellen dở khóc dở cười suốt nửa tiếng đồng hồ, những lúc khác cô lại nằm nửa tỉnh nửa mê trên giường, và thường khi về nhà, Ernest đều thấy cửa hàng thật nhếch nhác còn toàn bộ việc nhà vẫn chưa được ai đụng tay vào. Nó vẫn cho rằng toàn bộ việc này là triệu chứng mang thai, và khi phần việc của Ellen cứ dần dần trút qua vai nó, nó vẫn cặm cụi làm mà không một tiếng than thở. Dù vậy, nó vẫn mơ hồ cảm thấy tình trạng hiện thời khá giống với những gì nó đã chịu ở Ashpit Place, ở Roughborough, hay ở Battersby, rồi tinh thần hăng hái suốt sáu tháng trăng mật vừa qua dần dần rời bỏ nó.
Không chỉ là nó phải làm thêm quá nhiều việc nhà, từ nấu ăn, giặt giũ, dọn giường, thắp đèn, mà ngay cả việc kinh doanh của nó cũng bắt đầu sa sút. Nó vẫn có thể đi mua hàng tốt như lâu nay vẫn vậy, nhưng Ellen có vẻ như không thể đứng bán hàng được như trước nữa. Thật sự là cô vẫn bán hàng giỏi như cũ, nhưng lại đổ tiền vào rượu nặng, và ngày càng đổ dốc đến nỗi một Ernest vốn không biết ngờ vực cũng phải cảm thấy có gì đó không thật trong lời của cô. Khi bán hàng được lời nhiều, cô lại không nghĩ là cần phải để dành lại một khoản nhất định, mà cứ lấy tiền đi tiêu pha, viện cớ là cô mong có được cái này cái kia, và nếu Ernest không cho thì sẽ có thể xảy ra những bất trắc không thể vãn hồi với em bé trong bụng. Tất cả mọi lời cô nói đều có vẻ đúng, hợp lý, và không thể chối từ, cho dù Ernest có nhận ra được một điều rằng mọi chuyện vẫn cứ quá khó khăn với nó dù kỳ ở cữ đã qua. Tuy vậy, có thể mọi thứ rồi sẽ tốt đẹp lại mà thôi.
