Trong một cửa hàng Apple ở Denver, Colorado, Elliot Rodriguez, một chuyên viên chăm sóc khách hàng đăng ký máy tính bảng mới mua với tài khoản iCloud hiện tại của mình. Ngay lập tức, trên thiết bị mới của anh đã sẵn sàng tất cả các file ảnh, tin nhắn, âm nhạc, và video mà anh đã tải về. Sự tiện lợi này giúp tiết kiệm thời gian, anh không phải sao chép và lưu các tài liệu đó vào nhiều thiết bị khác nhau theo cách thủ công nữa. Nó cũng cho phép anh truy cập vào các file này từ mọi thiết bị.
Sau đó, Elliot đưa chiếc máy tính bảng công nghệ cũ cho cô con gái tám tuổi. Việc con gái được kết nối với các thiết bị của bố cũng có một số ích lợi ban đầu. Thi thoảng, trên chiếc máy tính bảng mới, Elliot lại thấy xuất hiện thông báo về một ứng dụng mới mà con gái vừa tải về máy của mình. Cũng có khi hai bố con chia sẻ với nhau những tấm ảnh chụp gia đình. Rồi một lần, Elliot bay đến thành phố New York, nơi anh vẫn thường xuyên công tác.
Trong lúc vô tư, Elliot rút chiếc iPhone ra và chụp một vài bức ảnh ghi lại khoảnh khắc tình tứ với cô nhân tình của mình ở đây. Những bức ảnh này đã tự động đồng bộ hóa với chiếc iPad của con gái anh ở Colorado. Và tất nhiên, cô bé chạy đi hỏi mẹ xem người phụ nữ ở cùng bố là ai. Chuyện về sau thế nào chắc bạn cũng đoán được, Elliot đã gặp phải một phen điêu đứng khi trở về nhà.
Tiếp đến là những rắc rối xung quanh chuyện quà sinh nhật. Nếu bạn chia sẻ các thiết bị hoặc tài khoản đồng bộ hóa, thì dữ liệu truy cập website của bạn sẽ trở thành dấu hiệu để người nhận quà đoán được họ sắp nhận quà gì trong ngày sinh nhật. Hay tệ hơn, lẽ ra họ suýt được tặng quà gì. Vậy là chúng ta lại có thêm một lý do nữa để giải thích tại sao việc cả gia đình cùng dùng chung máy tính cá nhân hoặc máy tính bảng có thể gây ra những vấn đề liên quan đến sự riêng tư.
Một cách để tránh rắc rối trên là thiết lập người dùng khác nhau – một bước tương đối đơn giản trong Windows. Bạn hãy giữ đặc quyền quản trị viên để có thể thêm phần mềm vào hệ thống và thiết lập thêm tài khoản chung cho cả gia đình hoặc tài khoản riêng cho từng thành viên. Tất cả người dùng sẽ đăng nhập bằng mật khẩu riêng và chỉ có quyền truy cập vào nội dung, dấu trang, và lịch sử trình duyệt riêng của mình.
Apple cũng có tính năng phân chia quyền sử dụng tương tự trong các hệ điều hành OSX. Tuy nhiên, không có nhiều người nhớ đến việc phân chia không gian trong iCloud. Và đôi khi, công nghệ phản bội chúng ta không vì lý do nào cả.
Sau nhiều năm hẹn hò với một vài người, cuối cùng Dylan Monroe, một nhà sản xuất truyền hình tại Los Angeles, cũng tìm được ý trung nhân nên quyết định ổn định cuộc sống. Vị hôn phu chuyển đến ở cùng anh, và hân hoan trước cuộc sống mới, anh vô tư kết nối người vợ tương lai với tài khoản iCloud của mình.
Trước ngưỡng cửa lập gia đình mới, ai cũng muốn kết nối tất cả mọi người lại trong một tài khoản chung để chia sẻ với nhau những video, tin nhắn, và âm nhạc. Nhưng đó là việc ở thời hiện tại. Còn quá khứ của bạn được công nghệ số lưu lại thì sao?
Đôi khi, việc sử dụng dịch vụ sao lưu đám mây tự động như iCloud cũng đồng nghĩa với việc chúng ta tích lũy các file hình ảnh, tin nhắn, và âm nhạc trong suốt nhiều năm, và không khỏi có những file đã rơi vào quên lãng, như chúng ta vẫn không nhớ có gì bên trong những chiếc hộp cũ kỹ để trong nhà kho.
Những bức ảnh là thứ gần gũi nhất với kỷ niệm. Suốt bao nhiêu thế hệ nay, những người vợ, người chồng trong các gia đình đều có lúc vô tình bắt gặp những chiếc hộp giày, bên trong đựng chồng ảnh và thư từ cũ. Nhưng các phương tiện kỹ thuật số giúp bạn dễ dàng lưu hàng nghìn bức ảnh có độ phân giải cao sẽ mang đến vô vàn rắc rối mới. Đột nhiên, những kỷ niệm cũ của Dylan – trong đó có một số kỷ niệm hết sức riêng tư – quay trở về ám ảnh anh trong hình hài của những file ảnh lúc này đang nằm gọn trong iPhone và iPad của người vợ sắp cưới.
Vậy là một số đồ đạc trong nhà đành phải ra đi vì trước đây đã có những người phụ nữ khác lả lơi với anh ở chiếc ghế sofa kia, cái bàn nọ, hay chiếc giường đó. Có những nhà hàng mà vị hôn thê của anh kiên quyết không đặt chân đến vì nàng đã thấy những bức ảnh anh chụp chung với những người phụ nữ khác ở đó, bên chiếc bàn cạnh cửa sổ hay trong một góc phòng ấm cúng.
Dylan ân cần làm theo ý muốn của vị hôn thê, chấp nhận cả khi nàng yêu cầu ở anh sự hy sinh cao nhất: bán nhà ngay sau khi hai người kết hôn. Tất cả chỉ bởi vì anh đã kết nối iPhone của hai người với nhau.
Đám mây mang đến một vấn đề thú vị khác. Ngay cả khi bạn xóa lịch sử trình duyệt trên máy tính để bàn, máy tính xách tay, hay thiết bị di động, thì một bản sao lịch sử tìm kiếm của bạn vẫn còn trên đám mây. Do được lưu trữ trên máy chủ của công ty cung cấp công cụ tìm kiếm, nên lịch sử của bạn sẽ khó xóa hơn và khả năng cao là sẽ được lưu lại. Đây chỉ là một ví dụ cho thấy việc thu thập dữ liệu lén lút, bỏ qua bối cảnh thích hợp có thể dễ dàng bị hiểu sai vào một thời điểm khác về sau. Một tập hợp dữ liệu tìm kiếm vô tội và trong sáng hoàn toàn có thể bị bóp méo theo một chiều hướng khác.
Một buổi sáng cuối hè năm 2013, vài tuần sau vụ đánh bom trong cuộc đua marathon ở Boston, chồng của Michele Catalano nhìn thấy hai chiếc xe SUV màu đen đỗ trước cửa nhà họ ở Long Island. Khi anh mở cửa, các đặc vụ liên bang hỏi danh tính rồi yêu cầu lục soát nhà anh. Tuy không hiểu vì sao họ lại đến, nhưng vì cũng không có gì để che giấu, nên anh cho phép họ vào bên trong. Sau một vòng ngó nghiêng các phòng, họ đi vào vấn đề chính.
“Trong nhà này có ai tìm kiếm thông tin về nồi áp suất không?”
“Trong nhà này có ai tìm kiếm thông tin về ba lô không?”
Có vẻ như các hoạt động tìm kiếm trực tuyến của gia đình họ qua Google đã khiến Bộ An ninh Nội địa phải thực hiện một cuộc điều tra sớm. Tuy không biết mục đích của cuộc điều tra này, nhưng người ta cũng có thể đoán được rằng trong những tuần sau vụ đánh bom trên, một số hoạt động tìm kiếm trực tuyến khi được kết hợp lại với nhau sẽ chỉ ra khả năng khủng bố, do đó chúng được gắn cờ cảnh báo. Trong vòng hai giờ, gia đình Catalano đã được minh oan. Về sau, Michele viết về sự kiện này trên tờ Medium như một lời cảnh báo rằng những gì bạn tìm kiếm ngày hôm nay có thể quay trở lại ám ảnh bạn vào ngày mai.
Trong bài viết của mình, Catalano cho rằng có lẽ các nhà điều tra đã bỏ qua những nội dung tìm kiếm khác của cô như, “Tôi có thể làm cái quái gì với hạt diêm mạch?” và “A-Rod[56] đã bị treo giò chưa?” Cô tìm kiếm thông tin về nồi áp suất chẳng qua chỉ để tìm hiểu cách nấu hạt diêm mạch. Còn chuyện chiếc ba lô thì sao? Chồng cô muốn có một chiếc.
[56] A-Rod: Biệt danh của Alexander Emmanuel Rodriguez, cầu thủ bóng chày của Mỹ.
Ít nhất một công ty công cụ tìm kiếm là Google đã tạo ra một số công cụ bảo mật cho phép bạn chỉ định những thông tin bạn đồng ý giữ lại. Chẳng hạn, bạn có thể tắt tính năng theo dõi quảng cáo cá nhân hóa để khi tìm kiếm thông tin về Patagonia (một vùng ở Nam Mỹ), bạn sẽ không thấy những quảng cáo về du lịch Nam Mỹ. Bạn cũng có thể tắt toàn bộ lịch sử tìm kiếm của mình. Hoặc bạn có thể không đăng nhập vào Gmail, YouTube hay bất kỳ tài khoản Google nào trong khi tìm kiếm trực tuyến.
Ngay cả khi bạn không đăng nhập vào tài khoản Microsoft, Yahoo, hay Google, thì địa chỉ IP của bạn vẫn bị ràng buộc với từng yêu cầu bạn gõ trong công cụ tìm kiếm. Để tránh điều này, bạn có thể sử dụng startpage.com hoặc DuckDuckGo.
DuckDuckGo hiện đã là một tùy chọn mặc định trong Firefox và Safari. Khác với Google, Yahoo, và Microsoft, DuckDuckGo không cung cấp tài khoản người dùng, và công ty này cho biết họ không lưu lại địa chỉ IP của người dùng. DuckDuckGo cũng vận hành nút thoát ra của Tor, có nghĩa là bạn có thể tìm kiếm DuckDuckGo trong khi sử dụng Tor mà không bị trễ mạng.
Vì DuckDuckGo không theo dõi hoạt động của bạn nên kết quả tìm kiếm của bạn sẽ không được lọc qua các nội dung tìm kiếm trước kia. Hầu hết mọi người không nhận ra điều này, nhưng các kết quả bạn thấy trong Google, Yahoo, và Bing đều được lọc dựa theo mọi thứ mà bạn từng tìm kiếm trên đó trong quá khứ. Ví dụ, nếu thấy bạn muốn tìm kiếm website liên quan đến các vấn đề về sức khỏe, công cụ tìm kiếm sẽ tiến hành lọc và đẩy các kết quả liên quan đến sức khỏe lên đầu. Tại sao? Bởi vì rất ít người trong chúng ta nhấp chuột mở sang trang thứ hai trong kết quả tìm kiếm. Có một câu chuyện vui trên Internet nói rằng nơi tốt nhất để giấu xác chết là trang thứ hai trong kết quả tìm kiếm.
Một số người có thể thích sự thuận tiện khi không phải cuộn chuột qua các kết quả tìm kiếm không liên quan, nhưng việc này cũng đồng thời hỗ trợ cho công cụ tìm kiếm ra quyết định về những gì bạn có thể quan tâm hoặc không quan tâm. DuckDuckGo cũng trả về các kết quả tìm kiếm có liên quan, nhưng được lọc theo chủ đề chứ không theo lịch sử tìm kiếm trước đây của bạn.
Trong chương tiếp theo, tôi sẽ nói chi tiết về các biện pháp được các website sử dụng nhằm ngăn cản bạn ẩn mình trước chúng và bạn có thể làm gì để lướt web ẩn danh.
Chương 6:
Bạn bị theo dõi ở từng cú nhấp chuột
Hãy hết sức cẩn trọng với những gì bạn tìm kiếm trên Internet. Không chỉ công cụ tìm kiếm mà mọi website bạn truy cập cũng đang theo dõi các thói quen trực tuyến của bạn. Và bạn sẽ thấy lẽ ra một số website không nên tiết lộ các vấn đề cá nhân cho người khác thấy. Ví dụ, một báo cáo năm 2015 cho thấy rằng “70% URL của các website về sức khỏe chứa thông tin tiết lộ chi tiết về bệnh, tình trạng, và biện pháp điều trị.”
